Dins d’abord, vos vau parlar del paire de mon grand paire.

D’aquel temps, los joves trabalhaban tan coma la mamà e lo papà.

A força de far l’ort (bieyssar, plantar, bicar, asagar, amassar), de dalhar, bolegar lo fen, desramar, montar feneirons, fenièiras e cuca

A força d’amassar las castanhas e de ligar los fagots, d’espampelar e vendinhar, de mèissonar e plonjar

A força de ressar e estelar lo boès, de copar las romes e la falièra al volam, d’aforcadar la tèrra, lo fen, la lichièra e lo fomerièr

A força de portar las garbas, la bugada e l’ola pels porcs, de levar lo bigos per cavar lo tranhàs

e autras susadas, los joves atapaban de brasses durs coma de fèrri, d’espatlas coma ena armari et de pompilhs coma de balons.

Mon rèire grand e sos fraires èran bastits d’aquel biais. A mai, un demorèt a la boria ; los autres s’engagèron coma soldats del Second empèri. Atal, faguèron la guèrra de Sebastopol a Mèxico, de Magenta al djebel Amour.

En Jorn, l’ainat e lo catet aprenguèron qu’èron afectats dins les gardes du corps de Napoleon 3.

Parlatz-me d’une promocion ! Aqui se carrèron ! La sopa èra calda e lo lièch mofle ! Vesian passar de femnas ambe de tetons descoletats e de cotilhons apetissents.

Sequelai, ausissian mai d’en cop per jorn de bramals coma aquelses d’en porc escotelat.

Napoleon cridava per ço que avià la quica malauta. Pecaire !

  un viètchon rafanit coma en can quant se jai aprèp la caça

  un fenhant acrochonit (ratatiné) coma un trefon quant a passat l’annada dins la cava,

  un vergolhat agromelit (recroquevillé) coma un escagarol secat dins una ola alarevers.

Sabe ben que lo bon dius a pas reussit aquel otis pels omes del catrième atge. Mès aquela de Napoleon èra pus malauta qu’aquo. Son pissarèl era tampat e aquo lo dolio del matin al ser. Los medecins lo sondavan de temps en temps. Sobretot, i balhavan d’opium per caumar lo dol ; mas que d’ont mai davalava d’opium, d’ont mai Napoleon avia d’uèlhs coma un lapin qu’a atapat la myxomatosi.

L’emperatriça se despatolhèt per atchure en eretièr.

Sequelai, un ome malaute coma aquo ven aisse. Atal, declarèt la guèrra a l’Alemania e partiguèt per la frontièra de Lorraina ambe sos gardas, sos medecins e tots los embaisses per l’operar cada cop que caldrià.

  « Avem pas encara ganhar la guèrra » disià l’ainat

Desfilèron bravament de vila en vila ambe trompetas e tambors. Aital, los doctors descobriguèron que, per Napoleon, la posicion a caval, fasià mai que totes las operacions e tot l’opium. L’emparur podià pissolejar comodament, a son aise. Lo monde escotava la musica, picava de las mans, admirava las armas e vesià pas la pissarada que rajava de la bofiga imperiala e regalava jol caval.

La vertat me força a dire qu’aquel emplastre d’emparur mangèt talament de prunas pas encara maduras qu’atapèt la foira e que calguèt fabricar en acocolador de campanha davant de correr cap a la frontièra.

  « Avèm pas encara ganhar la guèrra » repicava lo catet.

Cossi se presentava la guèrra ? Los alemans volian avançar de Kaiserslautern cap a Metz e los franceses volian avançar de Metz cap a Kaiserslautern.

Al mièch se trova la vila francesa de Forbach ont l’emparur installèt, en avantgarda, sa melhora armada comandada pel general Frossard.

Plaçèt atanben jol comandament de Frossard l’eretièr de l’empèri ambe los dos fraires Serieys coma gardes du corps.

Aquel general Frossard plasià a las femnas. Caminava coma en boc al mès de novembre, avià en morre polidon, se vèstissià a la moda, portava de mostachas espèssas coma un conilhon de femna.

Lo sièis del mes d’agost èra convidat a un bon repais pel maira de Forbach.

Mas que, aquel sièis del mes d’agost de mila uèch seissanta detz, los alemans ataquèron a nou oras del matin. Quana idéia ! A nou oras Frossard, el, soscava pas qu’a son repais. Se faguèt copar les piolses, s’escarbilhèt, evitèt d’encontrar en oficièr de son armada, puèi mangèt, beuguèt, japèt, cortejèt sas vesinas.

A quatre oras del ser, un oficièr de cavalaria se manifestèt en plen repais « Général, vous devez rapidement quitter les lieux ; les Allemands ne sont plus qu’à deux kilomètres. »

Pourquoi nos premières lignes les ont-elles laissé passer ? 4708 soldats sont morts sur place, sans reculer, 3516 sont blessés intransportables. Les Allemands ont percé dans un secteur couvert par la cavalerie de réserve.

« Nos réserves ont-elles donné pour boucher ce point faible ? - Nous attendions vos ordres, général. Maintenant, nous devons galoper pour nous sauver. »

A sèt oras del ser, lo general Frossard èra luenh que s’ausissià encara los batalhons que defendian les puèches alentorn de Forbach.

I avià ena morala an aquela istorià :

Val mai èstre boriaire, artisan o obrièr en bona santat qu’emparur ambe la quica tampada

Per une femna, val mai coma marit un boriaire, artisan o obrièr garrèl qu’en general bèstiàs coma lo general Frossard.